Mezarlık ya da hukukun uzunluk ölçüsü

DUVAR- Netflix’in yerli polisiyesi ‘Mezarlık’ her biri uzun metraj sinema uzunluğundaki dört kısmıyla seyirciye sunuldu. Bayan cinayetlerini mevzu alan diziyi Abdullah Oğuz yönetirken başrolleri Tekçe Akalay ve Olgun Toker paylaşıyor.

ÖZEL CÜRÜMLER, ÖZEL ELEMANLAR

Diziyi değerlendirmeye geçmeden konusunu kısaca anmakta fayda var. Her kısım farklı bir cinayetin üzerine düşüldüğü dizide olaylar “özel suçlar” ünitesinin başına getirilen Değer Özülkü’nün (Birce Akalay) etrafında geçiyor. Özülkü bayan cinayetlerini çözmek için kurulan, ismi da kendi üzere olan özel bir ünitenin başına getirilmiştir. Büyük umutlarla kurulup basına parlak bir kampanyayla duyurulan ünitenin emniyetteki yükü ise kamuoyuyla paylaşıldığı üzere değildir. “‘Mezarlık'” olarak anılan arşive sürülen ünite, göz yoran bir evrak dağı gölgesinde, baş ağrıtan havasız şartlarda ve 90’lardan kalma Toros arabaların, hurdaya çıkmış askeri ciplerin yanı başında çalışmaya koyulur. Kıymet bir yandan kendine grup kurmaya bir yandan emniyetteki meslek çatışmaları ve iç çekişmeleri yönetim etmeye çalışmaktadır. Emniyet müdür yardımcısı Haluk’un (Hakan Meriçliler) oğlu Serdar (Olgun Toker) başta pek istekli olmasa da takıma katılır. Uzun ve gereksiz açıklamalarıyla meşhur olay yeri uzmanı Berk (Baran Güler) ile başına buyruk hacker Sofia (Berna Öztürk) özel hataların “özel” elemanlarıdır. Elbette arşivde emekliliği bekleyen Hasan (Şehsuvar Aktaş) bu grubu tamamlar ve her bir olayda daha çok kaynaşan, kenetlenen polisler bayan katillerinin peşine düşer.

SOSYAL POLİSİYELERDE ÇARK-ÇOMAK İLİŞKİSİ

Polisiyeler artık var güçleriyle toplumsal sorunlara eğiliyor. Hangi platformu açsak dahası fonu süsleyen hangi ülkeye uzansak tıpkı çerçeve, birebir şema ve benzeri gereç. Üstelik sorun sürece korkusu bazen tıbbın önüne dahi geçmekte… Etraf sıkıntıları, yeniden iç problemler olarak nitelendirebileceğimiz, ülkelerin siyasal ve toplumsal açmazları polisiyelerin çıkış noktası olabiliyor. ‘Mezarlık’da (bizdeki) siyasi iktidarın gerileme periyodunda ayyuka çıkan bayan cinayetlerini, bayana yönelik şiddeti ele alıyor. Dizi çeşit sonlarında oluşu bakımından klasik anlatı çatışmalarından hareket edip tipik bir grup çalışması ve alt-üst çekişmesine dayanırken verdiği bildiri ile adalet terazisinin şaştığına savlıyor. Lakin siyasi açmazların polisiyelerde işlenmesi -niyet ne olursa olsun- fantazya lehine göz boyayıcı bir sonuç çıkarıyor. İdealist polislerin varlığı üzere… Toplumsal polisiyelerde temel çatışma adaletsizliğin çarkına kast eden idealist polis veyahut müdür vs. tarafından yürütülüyor lakin bu şablonlara sıkışıldığı için çark gereğince ifşa olmuyor, önü sonu diziler gündemdeki problemden faydalanan bir pozisyona geriliyor. Bu kıymetlendirme ‘Mezarlık’ için de geçerli. Bayan sıkıntısının anlatıya tansiyon ögesi olarak katıldığı dizide eleştirel söyleme rağmen düzenle barışıldığı, sistemdeki çürümenin hafife aldığı görülüyor.

TABUT KADAR KARANLIK VE DAR BİR DİZİ OLARAK ‘MEZARLIK’

Dizinin anlatısına geçersek ‘Mezarlık’’ın başarılı bir polisiye olduğunu görüyoruz. Cinsin sonlarında kalan dizi dinamik bir stile sahip. Karanlık imaj tercihine karşın dış sahneleri dengeleyerek seyirciyi yormuyor. Burada aslında iki noktadan kelam açmak gerekir: olayların seyri ve dizide vurguyu artıracak teknik altyapı. Her bir kısmı uzun metraj sinemasına denk gelip farklı bir hadiseyi ele alan lakin gruptaki ilgiyi ve şahısların öyküsünü de sürdüren ‘Mezarlık’, siyasi hırgürü de dozunda tutarak odağı dağıtmıyor, diğer bir deyişle konseptin dışına çıkmıyor. Hem tipi hem belirlediği konseptle âlâ bağ kuran dizi kolay tüketilir bir formda sunuluyor. Başka yandan ise renk ve ışık seçimiyle Netflix’e uygun bir üretim izlemekteyiz. Boğucu, adeta “kazandık” derken kaybın ayırdına vardığımız, içimize oturan, karabasan üzere çöken bir imaj bu. Aydınlık yok, içimizi aydınlatacak hiçbir tercih yok. Siyasi iletinin sertliğini ve teori-pratik ortasındaki kapanmaz açıyı pekiştiren bu tavır toplumsal polisiyelerin düsturu haline gelmiş.

Yine de yer kullanımına dair birkaç şey söylemeliyiz. ‘Mezarlık’ olarak nitelenen yerde geçirilen mühlet uygun ayarlanmış. Ne az ne fazla. Bununla birlikte başka iç yer çekimleri çoğunlukla Değer’in ve isimli tabip Feriha’nın konutuna kaydırılmış. Ayrıyeten cürüm mahalleri ve soruşturmaların sürdüğü açık ve kapalı ortamlar diziye serpiştirilerek anlatının çizgisinden sapılmamış. Karanlık bir çizgi ve doğalında karanlık tercihler kelam konusu. Fakat sanat idaresinde ve devamlılıkta ufak tefek birtakım özensizlikler göze çarpmakta. Örneğin arşiv öbür ismiyle ‘Mezarlık’ bir yanıyla garaja mı bağlanıyor da sakil bir dekor kullanımı ile karşılaşıyoruz? 90’lardan (hatta 80’lerden) kalma Toros, hurdaya çıkmış delik deşik bir cip ‘Mezarlık’ tabirinin hakkını verirken bir inandırıcılık sorunu doğuyor. Orada bu eski araçların işi ne? Evrak dağını anlıyoruz ancak (aslında onu da anlamıyoruz) “eski Türkiye” havası estirmek için bu çeşitten bir dekora gerek var mıydı?

Bir devamlılık yanlışı ise son kısımda dikkat çekiyor. Vergif şirketinin güvenlik çalışanı göründüğü birinci sahnede şivesiz konuşurken sorgu odasında şiveli konuşmaya başlıyor. “Karakolda söyler, mahkemede şaşar” dediklerinin yeni yorumu olsa gerek… Maden alanında söyler, sorguda şaşar!

TÜRÜN İZLERİNİ KAYBETMEDEN GÜNDEMİ YAKALAMAK

‘Mezarlık”ın artılarına geçersek şunları söyleyebiliriz. Az önce değindiğimiz üzere içerik biçim bağlantısını gerçek kuran bir dizi izliyoruz. İç karartıcı sıkıntılara iç karartıcı bir atmosfer yaratılmış. Dizinin rastgele bir argümanı yok; yenilik getirmek, ses getirmek üzere maksatlardan uzak, münasebetiyle alabildiğine kolay bir denklem sunulmuş. Bu haliyle “Çözümü art sayfadaki bulmaca”yı andırmakta… Örneğin “çevreci polisiyeler” ortasında sayabileceğimiz Yarım Kalan Aşklar sıcak bir sanat çalışması ve renk kullanımı ile karşımıza çıkmıştı. Göğe kıvrıla kıvrıla yükselen kirli dumanın sebebi bacalar ne kadar griyse eksantrik mafya İsmet karakteri o kadar renkliydi. ‘Mezarlık”ta renkli bir karaktere gereksinim duyulmamış, kalıplardan yararlanılmış. “Hazır giyim” bir dizi ‘Mezarlık’! Dokuma tekniğini, kumaşın cinsini şöyle bir elden geçirelim. Travma yaşayan aile, anne-kız çatışması, baba-oğul çatışması, babasını gözleri önünde yitiren adam, kızını yitiren çaresiz baba, “namussuz” gösterip karşıt köşe yapan savcı, siyasi çıkar güden fakat son anda “hizaya gelen” müdür yardımcıları… Öte yandan mizojinist reaksiyonlar, endişe ve tasayla şiddete yönelen zayıf kişilikler, cinsel sapkınlar, seri katiller… Bununla birlikte son kısımda etraf kirliliğine değinilmesi dizinin gerçek gündemi yakalamasını da sağlıyor. Birkaç haftadır “siyanürle kirlenen nehir” haberleri izliyoruz. Fabrika atığı kimyasal unsurlar, başta su kaynakları ve toprak olmak üzere doğal ömrü zehirliyor ve tüm ekosistemi tehdit ediyor. Kıymet ve grubunun bayan cinayetini çözmeye çalışırken çevreyi yağmalayan milletlerarası bir şirketi karşısına alması ve uğraşın bir anda bu başlığa kaydırılması dikkate paha… Ayrıyeten cinayetin birkaç taraftan aileyi müdafaa güdüsüyle ilişkilendirilmesi, bayanı ezen “kutsal aile”ye işaret etmesi bakımından farklı bulunabilir. Olağan deneme telaşı taşımayan dizi esasen platform polisiyelerine bağlılığını bildirerek, öbür bir deyişle oyunu kuralına nazaran oynayarak maksat kitlesine ulaşıyor.

OYUNCULUKLAR: BİR MEZARLIKTA YATAN ZAMANLI-ZAMANSIZ ÖLÜLER GİBİ

Yazıyı sonlandırmadan oyunculuklara değineceğim. ‘Mezarlık’, âlâ ve makus performansların dağıldığı bir dizi. Bir ‘Mezarlık’ta yatan zamanlı-zamansız ölüler üzere… Şehsuvar Aktaş’tan başlayalım. Aktaş oynamaya dahi muhtaçlık duymayan oyunculardan. Dursa yeter! Sahneyi dolduruyor, itimat veriyor. Deneyiminin yanı sıra sözü bilhassa polisiyelere, gizem anlatılarına yakışıyor. ‘Mezarlık”ta da o denli olmuş. Tiyatro kökenli Hakan Meriçliler emniyet müdür yardımcısında âlâ, karaktere oturmuş lakin rolü etkisiz. Finaldeki duygusal tansiyonu de bu etkisizlikten ötürü boşa düşüyor.

Başrollere gelirsek… Dizide besbelli iki başrol var, “olmazsa dizi olmaz” diyeceğimiz tek karakter ise Değer Özülkü komiser. Baskın bir rolü canlandırıyor. Güç günlerden geçmiş, eşini kaybetmiş, büyüme çağındaki kızıyla hayatın ve mesleğin kahırlarına göğüs germekte… Öte yandan bağları güçlü. Emniyet müdür yardımcısı Haluk ile arkadaşlık bağı var. Tekçe Akalay Değer’i canlandırırken tabirini pek zorlamıyor, yeni bir “baskın iş kadını” rolüne girdiğinden rahat. ‘Kuş Uçuşu’nda da başarılı bir televizyoncuydu. Karakterler güçlü ve doymuş olunca iniş çıkışları vermek fazladan oyunculuk istiyor. Akalay ‘Mezarlık”ta fark yaratamamış diyebiliriz. Olgun Toker ise yerinde sayanlardan; bir tipi üzerine giyiyor ancak kendini geliştirmiyor. Dizide de sıkıntılı lakin birebir vakitte sorumlu (ekibin kilit vazifelisi tahminen de) evlat rolüyle yönetim etmiş. Hâlbuki Toker yetenekli bir oyuncu. Daha ayırt edici ve hudutlarını zorlayan roller seçmesi mesleğinin geri kalanı için elbet yarar sağlayacaktır.

İki role daha değinmek niyetindeyim: takımın olay yeri inceleme uzmanı Berk (Baran Güler) ve bilişimcisi Sofia (Berna Öztürk). Birçok sahnede uzunluk göstermekle birlikte tamamlayıcı role sıkışmışlar zira her ikisine de bir misyon verilmiş. Güler’in canlandırdığı Berk grubun geri kalanını usandıran “nerd” kimliğiyle öne çıkıyor, Sofia ise başta sert ve feminist bir portre çizse dahi hikayesi verilmediğinden vakitle bu istikametini törpülüyor. Berna Öztürk, Sofia’da yetersiz bir performans sergilemiş, bu durumda misyonuna rağmen hikayesiz kalmasının hissesi yadsınamaz. Baran Güler’e ise yükte hafif değerde ağır bir hikaye yazılmış ve en uygun an tanınmış köpürtmesi için. Nedir ki tiradı beklenen etkiyi yaratmıyor, gidip farklı bir yere bağlanıyor. Tekrar de Güler’in sahnedeki oyunculuğu güçlü, dert Şehsuvar Aktaş ile yanlışsız lisanı yakalayamaması lakin daha kıymetlisi bu sahnenin dizide öbür bir hedefe (duygusal değil de fonksiyonel bir sahneye) hizmet etmesi diyebiliriz.
* *
‘Mezarlık’ atmosferi boğucu siyasal rengi gri mi gri bir grup polisiyesi. Dizi baştan sona kimi hassas problemlerde güvenlik ve hukuk uğraşı verilse dahi yapanın yanına kâr kalma ihtimalini vurgulayarak umuttan fazla marazalı yanı işaret ediyor. Öte yandan tıbbın klâsik yollarını izleyip sorun çözme ve toplumsal düşünceyi teşhir etme sistemini kullanırken kimi kalıplar ve çatışmalara yaslanarak bayan cinayetlerini ele alıyor. Geldiğimiz noktada polisiyeler bayan cinayetlerinden çağrışımı güçlü gereç devşiriyor maalesef. Bayana yönelik şiddeti önleyecek, haklarını garanti altına alacak “İstanbul Sözleşmesi” üzere muahedeler terk edilince ‘Mezarlık’ üzere dizilerde uzunluğu ölçülen hukuka evvel uygun bir mezar eşiliyor akabinde üstüne kirli toprak atılıyor.